Vaziyat: o'quvchi doska oldida xato qiladi.
1-misol — xavfli model:
O'qituvchi jahl bilan: "Men buni yuz marta tushuntirgan edim-ku! Sen umuman eshitdingmi? O'tir, ikki!", deb aytadi.
Natija: o'quvchi o'zini kamsitilgan his qiladi, ishtiyoqini yo'qotadi. Qolgan o'quvchilar doskaga chiqishdan qo'rqadilar — sinfda qo'rquv va xatolardan qochish muhiti yuzaga keladi.
2-misol - g'amxo'rlik madaniyati:
O'qituvchi xotirjamlik bilan shunday deydi: "Ko'rib turibmanki, hozircha senga qiyin bo'lyapti va bu tabiiy hol. Keling, birgalikda yechim topamiz. Xatolar - o'qish jarayonining bir qismi, eng muhimi sen harakat qilayotganing."
Natija: o'quvchi jarayonga jalb qilingan holda qoladi, qo'llab-quvvatlashni his etadi. Boshqa o'quvchilar tushunadi: xato qilish qo'rqinchli emas, o'qituvchi kamsitmaydi, aksincha yordam beradi. Sinfdagi muhit ishonchli va rag'batlantiruvchi bo'lib qoladi.
Hissiy xavfsiz muhit nafaqat maktab darajasidagi qarorlar, balki o'qituvchining kundalik harakatlari orqali ham yaratiladi. Bu kichik, ammo izchil qadamlar o'quvchilar o'zlarini himoyalangan, hurmatli va ta'lim jarayoniga jalb qilingan his etadigan muhitni shakllantiradi.
Qo'llab-quvvatlovchi pedagogik yondashuvlar va misollar
| Yondashuv | Qanday bo'lmasligi kerak | Qo'llab-quvvatlovchi til va misollar |
|---|---|---|
| Qabul qilish va qo'llab-quvvatlash tili | "Nega yana tushunmading?", "Sen yana tayyorlanmabsan" | "Keling, nimada qiyinchilik bo'lganini birgalikda aniqlaymiz." "Ba'zida tayyorgarlik ko'rishga ulgurmay qolamiz. Keyingi safar nima yordam beradi deb o'ylaysan?" |
| Xatolar uchun imkoniyat yaratish | "Xato qilding, diqqatliroq bo'l!" | "Xatolar – bu muvaffaqiyatsizlik emas, balki rivojlanish uchun imkoniyat. Harakat qilganlar allaqachon bir qadam oldinda." "Xato topding – demak, yangi narsani o'rganish uchun imkon yaratding." |
| Har bir o'quvchiga hurmat bilan munosabatda bo'lish | Buyruq ohangida gapirish | Ismini aytib salomlashish, xushmuomala ohang, qisqa ko'z kontakti. Buyruq o'rniga iltimos shakli: "Iltimos, fikringni bildira olasanmi?" |
| Tanlash imkoniyati berish | "Faqat shunday qil!" | "Og'zaki javob berasanmi yoki yozib topshirasanmi?" "Juftlikda ishlaymizmi yoki xohlovchilar yakka tartibda?" |
| Muntazam qisqa mulohazalar (feedback) | Hech qanday mulohaza bermaslik | Dars oxirida: "Bugun nima eng qiziqarli yoki qiyin bo'ldi?" "Mavzuni yaxshiroq tushunishingga nima yordam berdi?" |
| Yutuqlarni tan olish va rag'batlantirish | Faqat xatolarni ta'kidlash | "Bugun juda yaxshi savol berding!" "Topshiriqda ijodkorona yondashuvni ko'rdim – rahmat!" |
| O'z fikrini erkin bildirish imkoniyati | "Jim bo'l, bu noto'g'ri" | "Har bir fikr muhim, keling, sening nuqtai nazaringni ham eshitamiz." |
| Hissiyotlarni hisobga olish | O'quvchini stressda qoldirish | "Ko'rinib turibdi, biroz qiynalayapsan. Istasang, qo'shimcha vaqt beramiz." |
| Hamkorlikni rag'batlantirish | Faqat individual ishni talab qilish | "Juftlikda yoki guruhda ishlashni tanlash mumkin. Bir-biringizdan o'rganish ham foydali." |
Amaliy vazifa:
- So'nggi o'tkazgan darsingizni eslang. Qanday so'zlar va harakatlar hissiy xavfsizlikka yordam bergan bo'lishi mumkin?
- Yuqorida keltirilgan usullardan qaysilarini allaqachon qo'llayotganingizni belgilang. Qaysilarini sinab ko'rmoqchisiz?
- Ertangi darsda ishlatishingiz mumkin bo'lgan qo'llab-quvvatlash iborasini tayyorlang - u sizning hissiy xavfsiz muloqotingizning "boshlang'ich nuqtasi" bo'lsin.